Psychoterapia poznawczo-behawioralna  jest tylko jednym z podejść terapeutycznych, ale za to jednym z lepiej zbadanych podejść, którego skuteczność została udokumentowana badaniami klinicznymi. Ogólnie mówiąc jest nastawiona na zmianę myślenia (sfera poznawcza) i zmianę zachowań (sfera behawioralna).

Bazą teoretyczną podejścia poznawczo-behawioralnego jest poznawczy model powstawania zaburzeń psychicznych. Zakłada on, że człowiek aktywnie konstruuje własną rzeczywistość, nadając znaczenie bodźcom napływającym z otoczenia. Proces nadawania znaczeń odbywa się w sposób automatyczny, poprzez  selekcję, wzmacnianie lub osłabianie napływających informacji. A zatem każdy z nas w swoisty dla siebie sposób postrzega i rozumie to, co się dzieje w jego życiu. Co więcej, nadawane znaczenie wpływa na przeżywane emocje i w konsekwencji  podejmowane działania.

Istotą psychoterapii jest zatem docieranie do ukrytych i jawnych znaczeń, które są źródłem negatywnych przeżyć i zachowań. Bardzo często (choć nie zawsze) te interpretacje są niepełne, zniekształcone lub przesadzone.  Jeśli w toku terapii uda się zmodyfikować sposób myślenia, idzie za tym zmiana emocjonalna i oczywiście także zmiana zachowań.

Powiązanie miedzy myślami, emocjami i zachowaniami wykorzystuje się w terapii na wiele sposobów – miedzy innymi poprzez szczegółową  analizę sytuacji trudnych, kiedy terapeuta razem z klientem próbuje odkryć  myśli automatyczne, które poprzedziły wystąpienie silnej reakcji emocjonalnej. Te myśli to właśnie powstający na ogół szybko i mimowolnie komentarz do dziejących się wydarzeń. Ujawnienie i nazwanie tego komentarza pozwala na identyfikację możliwych zniekształceń, a także jego korektę. Myśli automatyczne to niejako tylko” zewnętrzna warstwa” całych ciągów powiązanych ze sobą   myśli, przekonań , wspomnień, wiedzy, które układają się w całości zwane schematami poznawczymi.

Szczególna rolę odgrywają schematy poznawcze dotyczące obrazu siebie i innych. Jeśli na przykład ktoś myśli o sobie , ze jest niewiele wart, z dużą łatwością będzie postrzegał w swoim życiu te wydarzenia, które to przekonanie potwierdzają, a pomijał lub umniejszał te wydarzenia i fakty, które takiemu przekonaniu mogłyby przeczyć. Schematy poznawcze są zatem rodzajem „filtru”, przez który odczytujemy rzeczywistość.

Istotnym elementem terapii są także eksperymenty behawioralne. Tu wykorzystuje się również zależność między myśleniem, emocjami i zachowaniami, tylko zmiana zaczyna się od zmiany zachowania lub testowania prawdziwości własnych przekonań poprzez nowe doświadczenia.
Terapia poznawczo-behawioralna jest nastawiona na rozwiązywanie bieżących, konkretnych trudności i problemów, a zatem skoncentrowana tu i teraz,( co nie znaczy, ze nie sięga się czasem do przeszłości), krótkoterminowa – obejmuje od kilku do dwudziestu kilku sesji, na ogół jeden raz w tygodniu, (zdarzają się terapie dłużej trwające, jeżeli dotyczą problemów bardzo złożonych i utrwalonych) i wreszcie oparta na współpracy – terapeuta i klient wspólnie wypracowują optymalny przebieg procesu terapeutycznego.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna zwana także terapią kognitywno–behawioralną (cognitive-behavioral therapy – CBT), jest metodą leczenia zaburzeń psychicznych, trudności emocjonalnych oraz problematycznych zachowań. Charakteryzuje się ustrukturyzowanym i zorientowanym na określone cele i problemy sposobem współpracy terapeuty i klienta/pacjenta.

W porównaniu z innymi rodzajami psychoterapii jest określana jako metoda krótkoterminowa – trwa zwykle kilkanaście do kilkudziesięciu spotkań (raz w tygodniu). Choć pierwotnie powstała z myślą o leczeniu depresji, j.in. lęk paniczny, fobia społeczna, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne), zaburzeń jest z powodzeniem stosowana także w leczeniu innych zaburzeń nastroju (m.in.dystymia, choroba dwubiegunowa), zaburzeń lękowych (m osobowości, odżywiania, uzależnień a także w zaburzeniach psychotycznych. Jej skuteczność w terapii różnych problemów psychicznych wykazano w bardzo dużej ilości wiarygodnych badań klinicznych.

U podstaw terapii poznawczo–behawioralnej leży założenie, że poprzez zmianę dezadaptacyjnego (błędnego, rodzącego cierpienie) sposobu myślenia można uzyskać zmianę nastroju i zachowania. Terapeuta stosuje techniki CBT aby pomóc pacjentowi/klientowi zweryfikować własne wzorce myślenia i własne przekonania oraz zastąpić „błędy w myśleniu” bardziej realistycznymi i efektywnymi myślami, redukując w rezultacie dyskomfort i ograniczając samoograniczające zachowania. Terapia poznawczo–behawioralna pozwala zastąpić nie sprawdzające się sposoby radzenia sobie, myślenia, odczuwania i zachowania się bardziej użytecznymi, bardziej „sprzyjającymi właścicielowi”. CBT zakłada że „posiadane” sposoby reagowania myślami, uczuciami i zachowaniami zostały wyuczone w toku rozwoju jednostki, a w związku z tym możliwe jest oduczenie się ich (w sprzyjających okolicznościach) lub nauczenie się nowych sposobów funkcjonowania. Mówiąc prościej, każdy może się nauczyć myśleć o sobie, świecie, innych ludziach w sposób bardziej sprzyjający jego dobremu codziennemu funkcjonowaniu.

„Człowieka nie niepokoją rzeczy same w sobie, lecz jego o nich myślenie.” – Epiktet